Przyczyny kaszlu

Kaszel może być odruchową odpowiedzią na różne bodźce – błahe i poważne, obojętne dla zdrowia i groźne. Bywa objawem choroby, ale nie zawsze i niekoniecznie się z nią wiąże. Wyjaśniamy, jakie bodźce mogą wywołać odruch kaszlowy.

Kaszel to bezwarunkowy odruch nerwowy. Oznacza to, że jest reakcją wrodzoną – typową, automatyczną odpowiedzią na bodziec. Nie musimy go ćwiczyć, ani uczyć się, w jakich sytuacjach trzeba odkaszlnąć.

Bodziec kaszlowy podrażnia „czujniki”, czyli receptory zwane też punktami kaszlowymi. Znajdują się one w błonie śluzowej dróg oddechowych: nosogardzieli, krtani, tchawicy, oskrzeli oraz w płucach. Informacja z receptora jest przekazywana do odpowiedniego ośrodka w pniu mózgu, który odpowiada za czynności odruchowe.

Kaszel jest jedną z nich. Polega na głębokim wdechu, sprężeniu nabranego powietrza w drogach oddechowych i płucach, a następnie na jego gwałtownym wyrzucie dzięki skurczom mięśni klatki piersiowej i oskrzeli. Pęd powietrza wydostającego się na zewnątrz z prędkością do 400 km/h oczyszcza drogi oddechowe.

Co może wywołać kaszel

„Spustem” uruchamiającym odruch kaszlowy mogą być rozmaite substancje, obiekty i czynniki. W ten sam odruchowy sposób odpowiadamy na różne bodźce.

Oto różne przyczyny kaszlu:

• Bodźce mechaniczne podrażniają punkty kaszlowe w prosty, fizyczny sposób. Może to być ciało obce, który trafi do dróg oddechowych, choć nie powinno się tam znaleźć. Na przykład drobiny kurzu, pyłu oraz inne obiekty o mniejszych lub większych rozmiarach: okruch jedzenia, pestka, łyk napoju, muszka, która wpadła nam do gardła czy tchawicy. Podobnie może działać także wydzieliny zalegająca lub spływająca do gardła, krtani, tchawicy i oskrzeli. Receptory kaszlowe są również mechanicznie drażnione podczas badania laryngologicznego, pobierania wymazu itp.
• Do bodźców chemicznych wywołujących kaszel należą spaliny samochodowe, dym papierosowy, dymy przemysłowe, substancje chemiczne, w tym nawet… perfumy. Te nieobojętne substancje osadzają się i rozpuszczają w lepkiej wydzielinie błony śluzowej i działają drażniąco. Reakcją jest kaszel, który może trwać długo i powtarzać się.  
• Bodźce zapalne to aktywne czynniki, na obecność których organizm reaguje miejscowym stanem zapalnym. Taką reakcję u alergików i astmatyków wywołują pyłki roślin, zarodniki grzybów, kurz i inne alergeny. Podczas infekcji reakcja zapalna powstaje w odpowiedzi na wtargnięcie do organizmu patogenów: najczęściej wirusów i chorobotwórczych bakterii. Atakują one śluzówkę dróg oddechowych i w efekcie tego wydzielane są tzw. mediatory zapalenia, np. histamina, bradykinina, prostaglandyny. Te substancje działają miejscowo drażniąco i uruchamiają odruch kaszlowy. W takiej sytuacji kaszel utrzymuje się, dopóki stan zapalny nie wygaśnie lub nie zostanie złagodzony za pomocą leków.

Inne przyczyny kaszlu

Odruch kaszlowy nie zawsze jest wywoływany drażnieniem zakończeń nerwowych czyli tzw. punktów kaszlowych w śluzówce dróg oddechowych. Ponieważ te receptory są zlokalizowane także w innych okolicach ciała, kaszel może pojawić się także np. przy obrzęku płuc, zapaleniu opłucnej, złamaniu żebra, odmie opłucnowej, przy zapaleniu zatok obocznych nosa i ucha, przy niewydolności serca i w przebiegu chorób nowotworowych.

Zupełnie innym rodzajem kaszlu występującym najczęściej u dzieci jest tzw. kaszel psychogenny, czyli kaszel na tle nerwowym. Nie ma on żadnych przyczyn patofizjologicznych i dlatego bywa też nazywany kaszlem idiopatycznym. Pojawia się najczęściej w sytuacjach stresowych. Nasila się podczas zdenerwowania czy tremy. Co ciekawe, nie pojawia się w nocy i słabnie, gdy osoba cierpiąca z jego powodu jest zaabsorbowana rozmową lub skupiona na czymś interesującym, np. na lekturze czy oglądaniu filmu.

Częściej nęka dzieci niż dorosłych. Może mu towarzyszyć nerwowe pochrząkiwanie.

Ten kaszel ma charakter przewlekły – utrzymuje się dłużej niż 8 tygodni i nie łagodzą go typowe leki przeciwkaszlowe.